De wagenmenner van Delphi: een icoon van de antieke Griekse bronzen beeldhouwkunst
De wagenmenner van Delphi, ook bekend als Heniokhos (wat in het Grieks ‘de heerser’ betekent) is een van de mooiste voorbeelden van oud Grieks bronzen sculptuur. Met een hoogte van 1.8 meter is het levensgrote standbeeld van een wagenmenner werd in 1896 ontdekt in het heiligdom van Apollo in Delphi. Tegenwoordig bevindt het zich in het Archeologisch Museum van Delphi, waar het bezoekers blijft boeien met zijn artisticiteit en historische betekenis.
Ontvang uw dosis Geschiedenis via e-mail
Historische achtergrond
De wagenmenner maakte oorspronkelijk deel uit van een grotere beeldengroep die in opdracht was gemaakt om een overwinning te herdenken tijdens de Pythische Spelen, die werden gehouden in Delphi ter ere van Apollo. De Pythische Spelen waren op de tweede plaats na de Olympische Spelen in prestige. Het beeld werd waarschijnlijk opgericht door Polyzalus, de tiran van Gela op Sicilië, om de overwinning van zijn strijdwagen te vieren in 478 of 474 v.Chr. Sommige geleerden geloven echter dat de toewijding zijn broer, Hieron, in een soortgelijke race, heeft geëerd.
Oorspronkelijk maakte de wagenmenner deel uit van een groot ensemble, waartoe ook behoorden: strijdwagen, vier paarden en mogelijk twee verzorgers. Fragmenten van de paarden werden naast het beeld gevonden, maar de wagenmenner blijft het best bewaarde element van dit complex. Hoewel de naam van de beeldhouwer verloren is gegaan in de geschiedenis, linken stilistische vergelijkingen het werk aan Athene, wat suggereert dat het daar gegoten is. Het beeld wordt ook geassocieerd met Pythagoras van Rhegion of Calamis, twee beroemde beeldhouwers uit die tijd.
An registratie op de voet van het standbeeld gevonden, dankt Polyzalus voor het opdragen van het werk aan ApolloDe tekst, geschreven in hexameter, luidt: “Polyzalus wijdde mij toe… Laat hem voorspoedig zijn, geëerde Apollo,” een bewijs van de dankbaarheid van de heerser voor zijn overwinning.
Het ontwerp en de staat van het standbeeld
Opmerkelijk genoeg heeft de wagenmenner het bijna intact overleefd, in tegenstelling tot de meeste andere oude bronzen, die vaak door de eeuwen heen zijn omgesmolten. Het werd begraven tijdens een rotsval bij Delphi, mogelijk tijdens een aardbeving in 373 v.Chr., waardoor het werd beschermd tegen verdere schade. Het beeld werd in drie hoofddelen gevonden: het hoofd en de bovenromp, de onderromp en de rechterarm. Tegenwoordig ontbreken er nog maar een paar elementen, zoals de linkeronderarm, enkele details van het hoofd en de koper inlays die ooit voor de lippen werden gebruikt en de nu grotendeels verdwenen zilveren wimpers en haarband.
Een van de meest opvallende aspecten van het beeld zijn de ingelegde glazen ogen, die de wagenmenner een levensechte blik geven, een zeldzaamheid onder de overgebleven antieke bronzen. Toen het voor het eerst werd ontdekt, vertoonde het beeld een blauwachtige tint, waarschijnlijk vanwege de luchtomstandigheden in de heiligdom, zoals opgemerkt door de oude schrijver Plutarchus. Na verloop van tijd heeft blootstelling ervoor gezorgd dat het beeld een meer typische groenachtige patina heeft gekregen, hoewel er nog hints van de oorspronkelijke blauwachtige kleuring op het onderlichaam aanwezig zijn.
De kledij van de wagenmenner is ook opmerkelijk. In tegenstelling tot de meeste Grieks atleten, die doorgaans naakt werden afgebeeld, is de wagenmenner volledig gekleed in een lange tuniek die bekend staat als een xystís. Dit kledingstuk, vastgemaakt met een hoge riem en vastgezet met kruisbanden, is speciaal ontworpen voor wagenrennen om te voorkomen dat het gaat bollen tijdens races met hoge snelheid. De fijne verticale plooien in de onderste helft van de tuniek lijken op de cannelures van een Ionische kolom, wat een gevoel van architectonische gratie toevoegt aan de houding van het figuur. Daarentegen zijn de plooien op de bovenste helft vloeiender, wat een dynamische spanning creëert tussen de statische en bewegende elementen van het beeld.
Symbolisme en realisme
De wagenmenner wordt niet afgebeeld in de hitte van de competitie, maar in het kalme moment na zijn overwinning. Zijn gezicht, sereen en introvert, straalt een gevoel van stille triomf uit. Zijn lichaam, hoewel stil en gecomponeerd, brengt een subtiele verschuiving naar rechts over, wat beweging en leven suggereert. Dit contrast tussen stilte en potentiële beweging is een kenmerk van de vroege klassieke Griekse sculptuur, vaak aangeduid als de “strenge stijl.”
De houding van het beeld is noch stijf noch overdreven geanimeerd. In plaats daarvan slaat het een balans tussen naturalisme en idealisering, zoals te zien is in de fijne details van de handen en voeten. De teugels, die de wagenmenner stevig vasthoudt, samen met een rijzweep, dragen bij aan het gevoel van realisme. Zijn edelsteenogen roepen, hoewel nog steeds, een dieper gevoel van innerlijke kracht en ethos op, wat de waarden van de klassieke Griekenland.
De keuze om de wagenmenner van top tot teen te kleden is ongebruikelijk voor die tijd. De meeste atleten in het oude Griekenland werden naakt afgebeeld, als een symbool van hun fysieke bekwaamheid en status. Het feit dat de wagenmenner volledig gekleed is, heeft sommige geleerden ertoe gebracht te speculeren dat hij een lagere status had, mogelijk zelfs een huisslaaf, wat zou verklaren waarom hij niet werd afgebeeld in de heroïsche naakttraditie.
Artistieke invloed en nalatenschap
Stijlvol gezien behoort de wagenmenner tot de vroeg-klassieke periode van de Griekse kunst, die volgde op de meer rigide en formele archaïsche periode. De lichte kanteling van het hoofd van de figuur en naturalistische details, zoals de realistische weergave van de voeten, markeren een afwijking van de meer gestileerde kouroi standbeelden van vroegere tijden. De afwezigheid van de archaïsche glimlach, die kenmerkend was voor vroegere Griekse sculpturen, weerspiegelt deze verschuiving naar realisme en emotionele diepgang.
De wagenmenner van Delphi heeft een blijvende invloed gehad op zowel de kunst als het populaire cultuur. In 1907 creëerde de Spaanse kunstenaar Mariano Fortuny y Madrazo de Delphos-jurk, een fijn geplooide zijden jurk geïnspireerd op de vloeiende tuniek van het beeld. Deze jurk werd een belangrijk stuk mode van begin 20e eeuw en wordt nu beschouwd als een kunstwerk op zich. Een Delphos-jurk was zelfs het enige mode-item dat in de Museum van de collectie Moderne Kunst in 2003, wat de verstrekkende invloed van het beeld benadrukt die verder reikt dan alleen de oude kunst.
Conclusie
De wagenmenner van Delphi blijft een van de belangrijkste voorbeelden van de oude Griekse bronzen beeldhouwkunst. De opmerkelijke bewaring ervan, gecombineerd met het sierlijke ontwerp en historisch context, biedt een blik op de artisticiteit en culturele waarden van het klassieke Griekenland. Of het nu bewonderd wordt om zijn technische genialiteit of zijn serene schoonheid, de Charioteer blijft zowel geleerden als het publiek boeien, meer dan twee millennia na zijn creatie.
Bronnen:
Neural Pathways is een collectief van doorgewinterde experts en onderzoekers met een diepe passie voor het ontrafelen van de raadsels van oude geschiedenis en artefacten. Met een schat aan gecombineerde ervaring die decennia beslaat, heeft Neural Pathways zichzelf gevestigd als een toonaangevende stem in het rijk van archeologisch verkenning en interpretatie.